تقویم شمسی و تاریخچه آن
هر کجا زندگی می‌کنید و به هر زبانی که صحبت می‌کنید، یا هر طور که روزتان را می‌گذرانید، خورشید در صبح طلوع و در عصر غروب خواهد کرد. خورشید کاملاً قابل پیش بینی است و از یک چرخه پیش بینی شده منظم پیروی می‌کند. در واقع ما می‌توانیم ساعات و روزهایمان را براساس خورشید تنظیم کنیم. اما هزاران سال پیش، خورشید فرزندی به نام تقویم به دنیا آورد. تقویم‌ها هر یک با توجه به فرهنگ، دین و … توسط جوامع مختلف تبیین شدند. یکی از این تقویم‌ها، تقویم هجری خورشیدی و یا شمسی است که در ادامه بیشتر با تقویم شمسی و تاریخچه آن، آشنا می‌شویم.
علم نجوم و ابداع تقویم
در واقع این خورشید بود که با ویژگی طبیعی خود (طلوع و غروبش)، موجب تولد تقویم‌ها شد. خورشید، وفادار، ثابت و صادق است و چرخه آن سال به سال قابل اعتماد است و تقلید از آن توسط همه مردم در طول سال قابل درک است.
استفاده از علم نجوم برای تدوین تقویمی که براساس آن بتوان هر سال را سپری کرد، کمک بزرگی به انسان‌ها در طول اعصار مختلف کرده است. در هر ماه، شکل ماه تغییر می‌کند. به صورت هلالی نمایان و کم کم کامل می‌شود و سپس دوباره به شکل هلالی دیده می‌شود. فرآیندی که حدود سی غروب و طلوع خورشید به طول می‌انجامد. در طول این زمان، ستارگان نیز در سراسر آسمان حرکت خواهند کرد و پس از حدود ۳۶۵ بار طلوع و غروب خورشید، به موقعیت اولیه خود باز خواهند گشت.
با افزایش آگاهی و دانش انسان‌ها در زمینه علم نجوم، آن‌ها متوجه الگوهای شب و روز شدند و سعی کردند حرکات آن‌ها را پیش‌بینی و اندازه‌گیری کنند. آن‌ها با شمارش روزها و گذر ماه نه تنها توانستند تقویمی دقیق تدوین کنند، بلکه توانستند تغییرات آب و هوا را نیز پیش بینی کنند.
با بررسی ستارگان، مردمان باستانی توانستند درک کنند که زمستان چه زمانی نزدیک می‌شود و چه زمانی روزها طولانی‌تر یا کوتاه‌تر می‌شوند. آن‌ها متوجه شدند چه زمانی باید محصولات را بکارند. چه زمانی به دنبال حیوانات خاص بگردند. چه زمانی حیوانات بارور می‌شوند و چه زمانی باید از خدایان تشکر کنند.
امروزه تقویم و تاریخ مدون شده آن، به ما می‌گوید که چطور روزها را برای برنامه‌ریزی جلسات، تعطیلات، برنامه‌ریزی رویدادها و انبوهی از چیزهای دیگر در طول سال مورد استفاده قرار دهیم. تقویم‌ها به ما کمک می‌کنند تا بتوانیم روزهایمان را سازماندهی کنیم.
تقویم هجری شمسی
همانطور که می‌دانید، تعداد و انواع تقویم‌ها در فرهنگ‌های مختلف کم نیستند؛ برخی از آن‌ها منسوخ و برخی با تغییراتی، همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرند. یکی از این تقویم‌ها، تقویم خورشیدی (شمسی) است که برای ما ایرانیان به عنوان مرجعی برای تفکیک روز و ماه و سال حائز اهمیت بوده و مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده از تقویم هجری شمسی در افغانستان نیز رایج است.
حال سوال اینجاست که شروع تاریخ شمسی از چه زمانی بوده و توسط چه کسی ابداع شده است؟
استفاده از تقویم شمسی توسط فردی به نام عبدالغفارخان نجم الدوله و به سال ۱۳۰۲ هجری قمری در ایران باز می‌گردد. نجم‌الدوله که دبیر ریاضی در مدرسه دارالفنون و از منجمان به نام بود، تقویم هجری شمسی را با توجه به تقویم جلالی تدوین کرد. این تقویم در واقع براساس هجرت پیامبر از مکه به مدینه شکل گرفته است. استفاده از این تقویم حدود ۱۰۰ سال است که رواج دارد.
تقویم شمسی یکی از دقیق‌ترین و بهترین گاه‌شمارهای جهان است که شامل ۳۶۵ یا ۳۶۶روز (سال کبیسه) و در قالب ۱۲ ماه است. شروع آن همزمان با عبور مرکز خورشید از نقطه اعتدال بهاری در نیم‌کره شمالی است، با این تفاوت که مبدا آن هجری است.
این تقویم شامل ۴ فصل است و هر فصل هم شامل ۳ ماه می‌شود. دسته بندی هفته و روز نیز در این تقویم صورت گرفته است که هر ماه آن به حدود ۴ هفته و هر هفته به ۷ روز تقسیم شده است. در گاه‌شمار شمسی، آغاز هر سال با یکم فروردین ماه و شروع فصل بهار گره خورده است.
در این تقویم، بلندترین روز سال را یکم تیر ماه و بلندترین شب را، غروب ۳۰ آذر تا طلوع آفتاب در یکم دی ماه(شب یلدا) می‌دانند. در تقویم شمسی ابتدا طول ماهها متفاوت بود، اما سرانجام طول ماهها نیز یکسان شدند. بر طبق این تقویم نیمه اول سال، ۳۱ روزه و نیمه دوم سال ۳۰ روز در نظر گرفته شد. اما ماه اسفند مستثنا بوده و ۲۹ روزه است و تنها در سال‌های کبیسه ۳۰ روز دارد.
به رسمیت شناختن تقویم شمسی
در ابتدا تقویم خورشیدی، به رسمیت شناخته نمی‌شد و تنها در اداره گمرک مورد استفاده قرار می‌گرفت. تا اینکه در سال ۱۲۸۸ هجری شمسی(۱۳۲۸ هجری قمری)، توسط نماینده تهران در مجلس شورای ملی (میرزا عبدالحسین خان شیبانی وحیدالملک)، طرحی مبنی بر استفاده از این تقویم در تمام امور پیشنهاد شد. این طرح در سال ۱۲۸۹ هجری شمسی پذیرفته و استفاده از تقویم هجری خورشیدی به عنوان مبنای رسمی زمان کشور در محاسبات دولتی به تصویب رسید.
به مرور و با گذر زمان، در اواخر دوره قاجار، تقویم هجری شمسی به صورت کامل به جای تقویم قمری مورد استفاده قرار گرفت. نام ماه‌های سال نیز به نام‌های ایرانی با ریشه اوستایی تغییر کرد. تقویم هجری شمسی از لحاظ علم نجوم یکی از بهترین و دقیق‌ترین تقویم‌های جهان محسوب می‌شود.
تقویم هجری شمسی در ایران
همانطور که پیش‌تر گفته شد، تقویم شمسی یکی از تقویم‌های بسیار دقیق و کاربردی است. هر چند که این تقویم بیشتر در ایران و افغانستان به رسمیت شناخته می‌شود، اما بر مبنای همین تقویم شمسی است که تمامی امور دولتی و فرهنگی برنامه‌ریزی می‌شود. علاوه بر این، در تقویم هجری شمسی، تاریخ هجری قمری و میلادی نیز درج می‌شود، که به آگاهی از مناسبت‌های دینی و همچنین انجام امور سیاسی و اقتصادی و تعامل با دیگر کشورها کمک می‌کند.
در پایان
در پایان باید گفت که با توجه به اهمیت استفاده از تقویم، نیاز به یک تقویم رومیزی و یا دیواری در خانه یا محل کار همواره احساس می‌شود. همچنین تقویم‌ها نه تنها برای برطرف کردن نیاز افراد، بلکه به عنوان محصولی دکوراتیو نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. به همین دلیل هم، این محصول با متریال گوناگون و طراحی‌های متنوع تولید و روانه بازار می‌گردد.
امروزه استفاده از تقویم رومیزی به عنوان یک هدیه سازمانی کاربردی در میان بسیاری از شرکت‌ها و مجموعه‌ها، مورد توجه قرار گرفته است. گروه خلاقیت دیدینو نیز با تکیه بر تجریه و نیاز مخاطبان خود توانسته است، تقویم‌های رومیزی و دیواری با طراحی منحصر به فرد و کاربردی تولید کرده و در اختیار سازمان‌ها و مجموعه‌ها قرار دهد.
